CARL'A

2008 yazı. Oğlanı uyuttuktan sonra uzun akşam yürüyüşlerine çıkıyorum New York'ta, "Walk on the wild side" kulaklarımda, elimde o vakitler çok boktan saydığım ama şimdi kaybedince çok özlediğim eski bi makine, sağda solda biraz fotoğraf çekiyorum, bir kadeh bir şey içip bazen, nihai durak olarak kendimi Broadway'le Batı 82. sokağın kesişimindeki Barne's&Noble'a atıyorum. Burası belki bizim mahalle kitapçısı olduğu için, belki megastore havasında olmadığı için ve en eskilerden biri olduğu için belki, B&N zincirinin en sevdiğim şubesi. O dönemde gece yarısına kadar açık dükkan, hatta Cumartesi günleri yarıma kadar (ama kitapları aynı gün kapınıza getiren internet satışları bu büyük müesseseleri de etkilemiş olmalı ki, 2010 yazında akşam 10 oldu mu kapatıyorlardı). Çocuk kitaplarının bulunduğu kat gündüzleri cıvıltılı, şen şakrak. Bazen ilkokullar geliyor, ya da anneler evde sıkılmış minik çocuklarını getiriyor, bazen daha irice okul kaçkınlarına rastlanıyor. Herkes istediği kitabı alıp okuyor, bitirene kadar da gitmiyor. Akşamları ama, çocuk bölümünün içi boşalmış gibi, bu ıssızlık hissi ne hikmetse hafif dertlendiriyor insanı, oğlanı özletiyor. Ama kat görevlilerinin sizinle ilgilenmesini, bol vakit ayırmasını istiyorsanız, seçenekleri tek başınıza doya doya incelemek niyetindeyseniz en uygun vakitler bunlar.

İşte böyle bir akşamda, oğlum on beş aylık, uzunca bir süre oyalanabileceği bir şey bakıyorum, dediğimde, reyon görevlisi (işinin ehli teyzeler ve amcalar hepsi) bana neredeyse yirmi dakikasını ayırıp çeşit çeşit kitap tanıttı, siz bunları inceleyin, bir şey daha getireceğim, diyerek gitti ve Alexandra Day'in Good Dog, Carl'ı ile geri döndü. Bu köpekle tanışmış mıydı oğlunuz? Yooo. O zaman hemen tanıştırın, bayılacak.

Carl kitaplarına baktım ve neredeyse embesillik edip almayacaktım. Resimleri amatör yağlıboya tabloları andırıyor diye. 12,5 x 14, 5 cm., kareye yakın formatta, sayfaları sıvama karton, neredeyse hiç metnin olmadığı, bence 1- maksimum 2,5 yaş aralığına uygun resimli kitaplar bunlar. Baş oyuncu evin sadık köpeği ve yarı zamanlı babysitter'ı dev rottweiler Carl elbette, annenin kısa işleri olduğunda (hızlı alışveriş, parkta çay saati vs.) diğer baş oyuncu Madeleine'e bakıcılık yapıyor. Ama ne bakıcılık! Carl korumacı ama sınır zorlayan bir köpek, annenin dengeler bozulacak korkusuyla belli ki izin vermeyeceği her türlü macerayı yaşatıyor bebeğe. Yatakta delice zıplanıyor, mutfak birbirine katılıyor ama Carl toparlamayı da beceriyor hemen, akvaryuma dalınıp yüzülüyor ama Carl bebeği kurulamayı da unutmuyor, alışveriş merkezinin petshop'undaki hayvanlar serbest bırakılıyor, oyun grubu azgın bir coşkuya salınıyor, parkta balonlarla uçuluyor, sularla haşır neşir olunuyor vs.

Dev, kara bir köpeğin ne kadar sevecen ve insan canlısı olabileceğini bir bebekle yaşarken marifetlerini sergileyerek gösteriyor Carl; okuyucu bebeler de kendilerini küçük kızın yerine koyup rutinlerini hayranlıkla, hayal aleminde, ağzı açık izleyebiliyorlar. Madeleine, serinin ilk kitaplarında çok bebek ve daha cinsiyetsiz resmedilmiş; dizi ilerledikçe, kitaplar çoğaldıkça o da büyüyor ve bir kız çocuğu olduğunu anlıyoruz. Alexandra Day, yarı çocuk, yarı bebeklere çok uygun "basit kurgu-dozunda ayrıntı" denklemini iyi tutturmuş, bir de tabii onlara hala olası gelen sahnelerdeki o tatlı absürdlük kıvamını. Nesneleri belki işlevlerini az çok bilerek seçmeyi öğrendikleri bir dönemde, Carl ufaklıklara evde, algılarının veri bombardımanına tutulduğu alışveriş merkezlerinde, parklarda, hayvanat bahçelerinde, başka çocuklar arasında rehberlik ediyor. Üstelik gelişecek hayal güçlerine ket vurmadan. Bir de tabii, sözünü ettiğim yaş grubu, resimlere bakıp hikayenin genelini kurgulayamayacakları bir evrede, her biri kendi içinde çekici kısa sekanslardan (banyo sahnesi, yemek sahnesi, salıncak sahnesi vs.) zevk alabiliyor. Genel anlatım ve hikayeyi bezeme işi de ebeveyne düşüyor haliyle, Carl kitapları neredeyse birkaç sözcükten ve bolca resimden ibaret çünkü.

Burada bir diyeceğim de, çocukların hayatın içinde öğrenmesine taraftar olduğum bazı temel kavramların ya da nesnelerin kitapları basılıyor hani. İlk sözlüğüm, zıtlıklar, renkler vs. Yararsız değillerdir belki, yine de bu bilgilerin kuru kuruya, hikayesi olmayan kitaplardan depolanması çok fena tersime gidiyor. Böyle kitapları hiç almadım, dünya ne güne duruyor ki, diye; ama böylesi ayrımları kaktırmak değil de, işaret etmek için bu tür resimli ve hikayeli kitaplardan yararlanılabileceği kanaatindeyim. "Bak bu kırmızı, nerdeymiş kırmızı?" ya da "Hangisi büyük, göster yavrum," gibi bilmiş, itici, saçma sapan, yukarıdan cümleler kurmak yerine, "Carl'ın şapkasına bak, kıpkırmızı, Madeleine maviyi seçmiş ," ya da "Carl ne kocaman kaldı ötekilerin yanında," demek daha keyif verici olabilir, söyleyen için de, dinleyen için de. Resimlerde ara-bul oyunu için de bolca malzemesi var Carl kitaplarının. Alexandra Day'in resimlerinde ilk bakışta hoşuma gitmeyen ve sıcak fonlar önünde fazla patlayan çiğ renklerin, tasvirlerde biraz fazla vurgulanmış ya da eksik bırakılmış ayrıntıların bir nedeni olabileceğine neden sonra aydım ben de. Özetle, bu dizinin sunduğu interaktif süreç ebeveyn tarafından zenginleştirildikçe zenginleştirilebiliyor.

Day, ilk Carl macerası Good Dog, Carl'ı aile yayınevinden çıkarmış, bu ilk kitabı Carl Goes Shopping ve Carl's Christmas izlemiş. Kitaplar 1 milyon baskıya ulaşınca, küçük yayınevi talebi karşılayamamış olmalı ki artık Farrar, Straus & Giroux basıyor. 1990'da Carl's Christmas, New York Times'ın çoksatar listesinde dördüncü sıraya yükseliyor. Carl's Afternoon in the Park 400 bin kopyayla satışa çıkıyor. Ve sonrasında yaklaşık iki milyon Carl kitabı piyasaya yayılıyor. Columbia Pictures'ın Carl's Big Adventure adlı bir filmi programına aldığını da duydum.

FSG, Carl'ı büyük boy da bastı

Carl kitaplarına burada rastlamadım, Türkçede de yok, bir yayıncı kulu alsa da şöyle güzel albümler halinde bassa, diyorum. Çok oyalıyor ufaklıkları çünkü, ebeveynlere de modern klasik olmuş kendi eski dünyalarını anımsatıyor. Boyut itibarıyla da çantaya atıp her yere taşıma olanağı sunuyor. Ne iyi olur. Ama olur da basılmazsa, Remzi kitabevlerine ısmarlanıp getirtilebilir belki, ayrıca Kadıköy'deki Greenhouse kitabevinde (ki burası gerçek bir çocuk kitapları membaı ve ayrıca yazacağım) tek bir Carl kitabına rastlamıştım ama satıldı ve gerisi gelmedi.

Ne iyi etmişim de görevliyi dinlemişim o gün. Bizim için sadık, kolay kolay unutulmayacak bir bebeklik dostu oldu bu köpek.  Dev rottweiler'ın maceralarını 96. sokaktaki evimizin apartman boşluğuna bakan arka penceresi önünde (yağmurlu günlerde evde sıkılıp dellenmemizi engelledi), Central Park'ın köşe bucağında yaptığımız pikniklerde (kaçmasını engelledi), metro vagonlarında (bunalıp avaz avaz ağlamasını engelledi), mama iskemlelerinde (yemeği yarıda bırakmasını engelledi) durmaksızın, hep başa dönerek okuduğumuzu hatırlıyorum şimdi, biraz iç burkan bir özlemle. Carl'ların pek yüzüne bakmıyoruz artık, kütüphanemizin hatırat köşesine kaldırdık. Ama hiç unutmuyoruz da. Nerede bir rotttweiler görsek, "Anne bak bak, Carl geliyor!" yapardık. Şimdilerde hala... ama farklı bir ifadeyle, "Anne bak bak, Carl'a çok benzeyen bir köpek geliyor."